Polonia Warszawa - koszykówka mężczyzn
Historia sekcji
Potęga lat międzywojennych
Początki polonijnej koszykówki należy łączyć z istniejącą od 1925 r. Sekcją Gier Sportowych. Pierwszy udokumentowany mecz koszykarze Polonii rozegrali 8 stycznia 1928 z AZS-em Warszawa.
Czarne Koszule uczestniczyły już w pierwszych w historii mistrzostwach Polski w koszykówce męskiej rozegranych w 1928 r. Poloniści zajęli w nich 5. miejsce, za Czarną Trzynastką Poznań, Varsovią, Triumphem Łódź i Absolwentami Łódź. Jednak już w następnej edycji Polonia zdobyła wicemistrzostwo Polski, ustępując tylko Cracovii.
Do wybuchu II wojny światowej Czarne Koszule stały się warszawskim hegemonem, regularnie zdobywającym medale w mistrzostwach kraju. Polonia Warszawa aż siedmiokrotnie (1929, 1930, 1931, 1932, 1934, 1935, 1939) zdobywała wicemistrzostwo Polski, raz (1933) plasowała się na trzecim miejscu. W 1934 zdobyła również Puchar Polskiego Związku Gier Sportowych (ówczesna nazwa Pucharu Polski).
Pierwszymi wielkimi gwiazdami koszykarskiej Polonii był Wacław Zgliński i Edward Ałaszewski – reprezentanci Polski w koszykówce, ale też piłkarze Czarnych Koszul. Największą postacią był niewątpliwie Jerzy Gregołajtys – członek wszystkich medalowych drużyn Polonii. Nad drużyną koszykówki czuwał kierownik Sekcji Gier Sportowych Stanisław Poroszewski, który angażował się w Polonię pomimo ultimatum narzeczonej, każącej wybierać między związkiem z nią a pracą dla klubu.
Poloniści odnosili również sukcesy na arenie międzynarodowej. Jerzy Gregołajtys, a także dwaj inni wicemistrzowie Polski z 1939 r. – Jerzy Rossudowski i Bohdan Bartosiewicz – współtworzyli reprezentację narodową, która w 1939 r. zajęła trzecie miejsce na mistrzostwach Europy w koszykówce mężczyzn.
Powojenna odbudowa
II wojna światowa dramatycznie przerwała rozwój drużyny. W Powstaniu Warszawskim polegli medaliści przedwojennych mistrzostw Polski – Stanisław Czyżykowski i Jerzy Rossudowski. Jerzy Gregołajtys w trakcie wojny trafił do oflagu, później osiadł w Wielkiej Brytanii (po latach jako inżynier uczestniczył w budowie tunelu pod kanałem La Manche).
Drużyna koszykówki reaktywowana została w 1948 r. za sprawą małżeństwa Ireny Jaźnickiej i Henryka Jaźnickiego – przedwojennych członków koszykarskich drużyn Polonii. Niedługo po reaktywacji do Polonii dołączyli zawodnicy likwidowanej drużyny YMCA Warszawa – m.in. Witold Zagórski, Ryszard Żochowski, Wiesław Siwek, Michał Molda, Jan Dzierżko. Z łódzkiej drużyny YMCA doszedł utytułowany już wtedy Władysław Maleszewski. W 1951 r. koszykarze Polonii (wówczas grający jako Kolejarz Warszawa) dowodzeni przez grającego trenera Władysława Maleszewskiego awansowali do ekstraklasy. W 1954 r. zdobyli wicemistrzostwo Polski. Sukces ten powtórzyli w 1957 roku, już w składzie z przyszłymi wybitnymi reprezentantami Polski - Januszem Wichowskim i Jerzym Piskunem.
Mistrzowie Polski i pogromcy Barcelony
W 1958 roku do pierwszej drużyny Polonii Warszawa dołączyli gracze Sparty/Spójni Warszawa: Marcin Herbst, Witold Jędrzejewski, Janusz Klemczyński, Andrzej Mateja i Rajmund Wasielewski (zespół juniorów zasilił Krzysztof Mateja, późniejszy wieloletni społeczny kierownik sekcji Polonii). Wzmocniony zespół spisywał się rewelacyjnie, a 15 lutego 1959 r., po zwycięstwie nad Wisłą Kraków 92:72, zdobył mistrzostwo Polski. Polonia triumf zawdzięczała przede wszystkim Januszowi Wichowskiemu – królowi strzelców sezonu, który w meczu z Wawelskimi Smokami zdobył rekordowe 50 punktów. – Mistrzostwo Polski zdobyte w 1959 r. ze słynnymi „Czarnymi Koszulami” to było coś niesamowitego. Polonia była wtedy ukochanym klubem warszawiaków, a nie miała do tamtej chwili takiego trofeum. Zawsze podkreślałem, że moje osiągnięcia to zasługa kolegów, którzy mi podawali – wspominał po latach ([1]).
Po triumfalnym sezonie Polonię opuścił jeden z architektów sukcesu, trener Władysław Maleszewski. Zasilił lokalnego rywala – Legię. W 1960 r. Polonia, prowadzona już przez Jerzego Groyeckiego, ustąpiła Zielonym Kanonierom na krajowym podwórku. W decydującym o mistrzostwie Polski spotkaniu, Czarne Koszule uległy Legii 74:72. Punkty na wagę zwycięstwa zdobył ekspolonista Ryszard Żochowski. Srebrny medal przyjęto z niedosytem.
Brak obrony mistrzowskiego tytułu Polonia powetowała sobie w Pucharze Europy, wówczas najbardziej prestiżowych międzynarodowych rozgrywkach europejskich. Po dwukrotnym pokonaniu fińskiego Panterreit Helsinki, Czarne Koszule awansowały do ćwierćfinału Pucharu Europy. W nim rywalem była FC Barcelona. Na pierwszy mecz do Katalonii Poloniści jechali trzy dni koleją. Pomimo tych niedogodności, 21 marca 1960 r., Czarne Koszule zwyciężyły 65:64. Dzięki wygranej 13 marca 1960 r. w rewanżu w Warszawie 49:41, Polonia awansowała do półfinału Pucharu Europy. W nim za mocne na Czarne Koszule było Dynamo Tbilisi. Jak dotąd żadna koszykarska drużyna nie awansowała już do półfinału najważniejszych kontynentalnych rozgrywek. Nigdy później jakikolwiek polski zespół w grach sportowych nie wyeliminował FC Barcelony.
Półfinał Pucharu Europy był zwieńczeniem tamtej drużyny. Po sezonie 1959/60 Czarne Koszule opuścili czołowi gracze: Janusz Wichowski i kapitan Witold Zagórski, którzy w ślad za Władysławem Maleszewskim udali się do Legii. Polonia, z czołowej drużyny w Polsce, momentalnie stała się drużyną środka, czy wręcz dołu tabeli. Pozostała w lidze m.in. za sprawą znakomitych występów Jerzego Piskuna, króla strzelców sezonu 1961/62. Piskun był też w składzie reprezentacji Polski, która w 1963 r. zdobyła srebrny medal mistrzostw Europy. Osiągnął to m.in. z byłymi kolegami z Polonii – Januszem Wichowskim i Witoldem Zagórskim (wówczas już trenerem kadry narodowej).
Przebudowa doby małej stabilizacji
Po szoku związanym z odejściem mistrzów, Polonia stopniowo zaczęła odbudowywać dawną pozycję. Drużynę w okresie przejściowym prowadzili dwaj kolejni trenerzy - byli koszykarze Polonii: Zygmunt Ślesicki i Sławomir Złotek-Złotkiewicz. W 1963 r. przebojem do drużyny wszedł 17-letni podkoszowy Andrzej Nowak, ważnym wzmocnieniem był też pozyskany w 1964 r. rozgrywający Ryszard Likierski z AZS Toruń.
W II połowie lat 60. nowy trener Andrzej Gmoch odważnie wprowadzał do zespołu młodych i ambitnych graczy – rozgrywającego Wiesława Wypycha, centra Krzysztofa Gulę, rzucającego Zygmunta Prokopa (debiutował w wieku 15 lat). W 1969 r. Polonia zdobyła Puchar Polski, dzięki czemu zagrała w Pucharze Zdobywców Pucharów (znów odpadła po meczach z Dinamo Tbilisi), a w 1972 r., po 12 latach przerwy, powróciła na ligowe podium, zajmując 3. miejsce.
Wicemistrzostwo Polski i pierwszy spadek
W kolejnych dwóch sezonach nie było tak dobrze, Polonia zajmowała miejsce w drugiej połowie tabeli. Zespół ewoluował – kolejny trener, Witold Zawadzki, coraz więcej szans dawał Zdzisławowi Raczkowi, Jerzemu Kwasiborskiemu i Wojciechowi Jasińskiemu. W 1975 r. Czarne Koszule zdobyły Puchar Polski i uplasowały się tuż za ligowym podium. Rok później koszykarze Polonii zdobyli wicemistrzostwo Polski, ustępując jedynie Wiśle Kraków. Od „Wawelskich Smoków” dzieliła ich tylko jedna wygrana w sezonie.
Niestety, po wielkim sukcesie, powtórzyła się historia z 1960 r. Zaraz po zdobyciu mistrzostwa Polski, drugoligową wówczas Legię zasilił – powołany do wojska – Zygmunt Prokop. Pozyskani doświadczeni Andrzej Pasiorowski i Jan Nowicki nie byli w stanie zasypać wyrwy. W 1977 r. karierę zakończył Andrzej Nowak, a do Legii przeszedł Zdzisław Raczek. Rok później, sensacja – Polonia po raz pierwszy w historii spadła do II ligi. Na domiar złego, w 1978 r. do Legii – ówczesnego beniaminka – trafił Jan Kwasiborski – również za sprawą konieczności odbycia służby wojskowej.
„Wańka-wstańka”
Polonia awansowała do koszykarskiej ekstraklasy już rok później. Nie była już w stanie nawiązać do sukcesów z wcześniejszych lat. Czarne Koszule w latach 1978-91 w ekstraklasie występowały czterokrotnie – w edycjach 1979/80, 1982/83, 1984/85 i 1986/87. Pechowy był zwłaszcza ten ostatni sezon – podopieczni Andrzeja Nowaka dobrze rozpoczęli sezon, a do bezpiecznej, ósmej lokaty dającej miejsce w play-offach zabrakło im tylko jednej wygranej. W fazie play-out Polonia wygrała pierwszy mecz z Pogonią Szczecin, jednak po porażkach w trzech kolejnych spotkaniach musiała pożegnać się z ligą…
Choć wyniki Polonii w latach 80. odstawały od osiągnięć z poprzednich dekad, na parkietach nie brakowało emocji. Do historii przeszedł mecz Polonii Warszawa z Zastalem Zielona Góra rozegrany 20 października 1984 r. Spotkanie rozstrzygnął niesamowity rzut Witolda Ziółkowskiego oddany spod własnego kosza, równo z końcową syreną. Był to również pierwszy w historii koszykarskiej ekstraklasy game-winner za 3 punkty (od sezonu 1984/85 wprowadzono rzuty za 3). Dużym zainteresowaniem cieszyły się również koszykarskie derby Warszawy między Polonią a Legią rozgrywane w I połowie lat 80.
Ulubieńcem kibiców Polonii, obok Witolda Ziółkowskiego, stawał się Wojciech Królik, efektownie rzucający za trzy punkty. Królik rozpoczął treningi dopiero w wieku 18 lat, a do Polonii dostał się dzięki wstawiennictwu Andrzeja Nowaka – pierwotnie odmówiono mu trenowania, twierdząc, że ze swoimi 186 cm wzrostu jest za niski.
Szalone lata 90.
Przełom lat 80. i 90. był rewolucyjny nie tylko w ustroju społeczno-gospodarczym Polski. Wielkie zmiany zaszły również w Polonii. Drużyny piłkarzy i koszykarzy zaczął sponsorować historyk Michał Domański, właściciel firmy Nadbuże. W 1991 r. Polonia trenowana przez Marka Jabłońskiego, wzmocniona Rosjaninem Aleksiejem Ugriumowem i Białorusinem Siergiejem Żełudokiem, z przytupem awansowała do ekstraklasy. Klub już w pierwszym sezonie mierzył wysoko – pozyskano gwiazdy Legii Marka Sobczyńskiego i Jacka Łączyńskiego, niedawnego reprezentanta kraju Waldemara Sendera. Mocarstwowe plany szybko zostały jednak brutalnie zweryfikowane – Nadbuże okazało się niewypłacalne, a Domański trafił do więzienia. Typowana nawet do mistrzostwa Polonia zajęła zaledwie 5. miejsce. Sezon później Czarne Koszule uplasowały się na 6. pozycji. W sezonie 1993/94, już bez Ugriumowa i Żełudoka, Polonia do samego końca walczyła o utrzymanie, które udało się wywalczyć przede wszystkim dzięki popisom Wojciecha Królika, króla strzelców tamtego sezonu. Po tamtym sezonie „Zając” odszedł jednak z Polonii do imienniczki z Przemyśla, a Czarne Koszule spadły do Ekstraklasy. Przed sezonem 1995/96 miały jeszcze szansę na wywalczenie awansu w turnieju barażowym, jednak nie udało im się tego osiągnąć.
W latach 1995-98 Polonia ze zmiennym szczęściem grała w II lidze. Choć w pierwszym sezonie miała całkiem mocny skład – m.in. z Wojciechem Królikiem, Michałem Hlebowickim – zajęła dopiero 4. miejsce. W kolejnych sezonach zespół prowadzony przez byłego zawodnika Krzysztofa Lubaszkę, opierał się na wychowankach i zajmował kolejno 4. i 6. miejsce.
Era Warbudu
Wielkie zmiany nadeszły w 1998 r. Zespół koszykarzy Polonii przejęła największa firma budowlana w Warszawie – Warbud. Dokonano rewolucji personalnej – trenerem został Serb Veselin Matić, a ważne role w klubie zaczęli pełnić niezwiązani dotychczas z Polonią pracownicy – menadżer Marek Łączyński, czy kierownik drużyny Janusz Kołakowski. W 2000 r. zespół prowadzony przez efektownie grających Amerykanów Tyrone Thomasa i Roberta Shepherda awansował do Polskiej Ligi Koszykówki.
Dzięki pieniądzom Warbudu, drużyna koszykówki uzyskała najlepsze warunki w swej historii. Promotorem zaangażowania firmy w Polonię był Jarosław Popiołek - początkowo wiceprezes, a od 2001 r. prezes Warbudu.
Początki w Ekstraklasie były trudne – Polonia źle rozpoczęła sezon 2000/01, a po rundzie zasadniczej plasowała się dopiero na 12., spadkowym, miejscu. Na domiar złego, mecze rozgrywane na Torwarze cieszyły się niewielkim zainteresowaniem publiczności. Na szczęście dla Czarnych Koszul, udana faza postsezonowa (już z Jarosławem Zyskowskim jako trenerem, jeszcze chwilę wcześniej zawodnikiem Polonii) sprawiła, że Polonia zajęła ostatecznie 9. miejsce. Dużo lepszy był kolejny sezon – Polonia zajęła 5. lokatę po rundzie zasadniczej, a w ćwierćfinałach uległa Stali Ostrów Wielkopolski 2:3. O włos od powtórzenia sukcesu z 1976 r. koszykarze Polonii byli w roku 2003. Podopieczni Dariusza Szczubiała awansowali do półfinałów, a w rywalizacji do 3 zwycięstw, po dwóch wyjazdowych meczach z Prokomem Trefl Sopot prowadzili już 2:0! Niestety, Czarne Koszule przegrały 3 kolejne mecze, a w rywalizacji o brązowy medal musieli uznać wyższość Śląska Wrocław.
W sezonie 2003/04 koszykarze Polonii pragnęli wreszcie sięgnąć po medale. Z optymizmem kończyli rok 2003 – tuż przed Wigilią, w wypełnionym po brzegi Torwarze pokonali Prokom Trefl Sopot 78:75 dzięki fantastycznym rzutom Jeffa Nordgaarda. Kibiców na mecze przyciągały efektowne wsady Vincenta Jonesa. Jak przed rokiem, poloniści awansowali do półfinałów play-off. Toczyli w nim wyrównaną walkę ze Śląskiem Wrocław, ale w decydującym, wyjazdowym, 5. meczu, musieli uznać wyższość wrocławian. Za to w rywalizacji o 3. miejsce, Polonia zwyciężyła 2:1 z Anwilem Włocławek, zdobywając pierwsze medale od 29. Lat. Decydujący mecz Czarne Koszule wygrały „w jaskini lwa” – we Włocławku. Polonię do medalu poprowadził Wojciech Kamiński, który w pierwszej połowie sezonu już na stałe został pierwszym trenerem klubu.
Przed kolejnym sezonem oczekiwano co najmniej powtórzenia wyniku. Plany te stanęły pod znakiem zapytanie po nagłym odwołaniu Jarosława Popiołka z funkcji prezesa Warbudu na przełomie grudnia 2004 r. i stycznia 2005 r. Dotychczasowy sponsor, już z nowymi władzami, zaprzestał finansowania klubu, który momentalnie stanął na krawędzi bankructwa. Prezesowi Polonii, Wojciechowi Kozakowi udało się pozyskać wsparcie Stołecznego Przedsiębiorstwa Energii Cieplnej, dzięki czemu Czarne Koszule dograły sezon, a w składzie z m.in. Jeffem Nordgaardem, Otisem Hillem, Ericiem Taylorem, powtórzyły sukces z poprzednich rozgrywkach, pokonując w rywalizacji o 3. miejsce Turów Zgorzelec 2:1.
Ku upadkowi
Długi powstałe po wycofaniu Warbudu ciągnęły się za Polonią latami. W trakcie sezonu 2005/06 z funkcji trenera zrezygnował Wojciech Kamiński. Zastąpił go dotychczasowy asystent, a wcześniej wieloletni koszykarz Polonii Paweł Czosnowski. Pomimo że w kadrze zespołu byli Eric Taylor, Łukasz Koszarek, Krzysztof Roszyk, klub zajął dopiero 11. miejsce w lidze i nie awansował do play-offów.
Przed sezonem 2006/07 do Polonii powrócił Wojciech Kamiński. Kolejne lata to przede wszystkim walka z finansowymi demonami przeszłości. W sezonach 2006/07 i 2007/08 Polonia do samego końca walczyła o utrzymanie w lidze. Szczególnie dramatycznie wyglądało to w 2008 r. – decydujący o pozostaniu w lidze mecz z AZS Koszalin Czarne Koszule wygrały dopiero po dogrywce. Do pozostania w lidze konieczny był też odpowiedni układ innych spotkań ligowych.
W sezonie 2008/09 po dobrym początku, m.in. sensacyjnej wyjazdowej wygranej z potężnym mistrzem Polski, Asseco Prokomem Sopot, Polonia długi czas utrzymywała się w górnej części tabeli. Słabsza końcówka sprawiła, że Czarne Koszule nie zakwalifikowały się do fazy play-off. Udało się to w kolejnych rozgrywkach, jednak przygoda Polonii zakończyła się już w pierwszej fazie, po trzech przegranych meczach z Anwilem Włocławek. Szczególnie bolesna była decydująca porażka 54:103 odniesiona w warszawskiej hali Koło.
Na skraju nieprzystąpienia do sezonu Polonia znalazła się przed sezonem 2010/11. Klub pozostał z wyrwą sięgającą niemal milion złotych po niewypłaceniu przez niedawnego sponsora – krakowskiej firmy Azbud – należnych środków. Po dużym zamieszaniu, Polonia przeszła proces licencyjny i wystartowała w lidze. Czarne Koszule sprawiły kilka niespodzianek – pokonując m.in. Turów Zgorzelec na wyjeździe, czy Anwil Włocławek u siebie (po efektownym wsadzie w ostatniej sekundzie). Nie wystarczyło to jednak do zakwalifikowania się do play-offów.
Sezon 2010/11 był ostatnim w historii występów Polonii w koszykarskiej Ekstraklasie. Na kolejny, Polska Liga Koszykówki już nie przyznała licencji. Nie pomogły apele klubów koszykarskich, czy kibiców Czarnych Słupsk…
Rozkład i odbudowa
Drużyna Polonii ponownie pojawiła się w rozgrywkach ligowych w sezonie 2012/13. Do najniższej, III ligi, zespół zgłosił młodzieżowy MKS Polonia Warszawa. Zawodnicy prowadzeni przez Andrzeja Kierlewicza (od 2001 r. trenera młodzieżowców Polonii, w latach 2006-11 asystenta Pawła Czosnowskiego i Wojciecha Kamińskiego) wygrali wszystkie mecze w fazie regionalnej. Czarne Koszule przeszły rozgrywane w Kaliszu półfinały eliminacji, jednak w finałach (również w Kaliszu) przegrały wszystkie mecze i nie wywalczyły awansu. Mimo to, w sezonie 2013/14 Polonia wystąpiła w II lidze, do której trafiła za sprawą zaproszenia od Polskiego Związku Koszykówki. Poloniści zajęli 8. miejsce w fazie zasadniczej grupy A II ligi, a w play-offach ulegli 0-2 Legii. W sezonie 2014/15 poloniści byli o krok od awansu do fazy pucharowej, ale w decydującym meczu przegrali 79:62. O porażce zadecydowała ostatnia kwarta, przegrana aż 13:29. O braku awansu zadecydował gorszy od „Wawelskich Smoków” bilans małych punktów…
Przed sezonem 2014/15 doszło do przesilenia w klubie. Wskutek zawirowań organizacyjnych w MKS Polonia, czołowi zawodnicy wraz z trenerem Andrzejem Kierlewiczem odeszli z do nowopowstałego KK Warszawa. Drużyna MKS-u w sezonie 2015/16 składała się głównie z niepełnoletnich zawodników, wygrała zaledwie 4 mecze, ponosząc aż 24 porażki, z hukiem spadając z II ligi. MKS Polonia Warszawa zgłaszał jeszcze drużyny do III ligi w latach 2016-18 i 2019/20. Zespoły oparte na młodzieżowcach zajmowały miejsce na samym dole tabeli.
Na przełomie roku 2020 i 2021 zawiązała się inicjatywa mająca na celu odbudowę dawnej potęgi męskiej koszykówki Polonii Warszawa. Z inicjatywy Fundacji Nasza Warszawa (prowadzącej dotychczas klub KK Warszawa), a także Fundacji Horizon+ i Fundacji Kultywowania Tradycji Koszykarzy Polonii Warszawa, zgłoszono drużynę Polonii Warszawa do II ligi. Trenerem zespołu został Andrzej Kierlewicz, kapitanem - Marcin Dutkiewicz, wychowanek Polonii, zawodnik drużyny, która w 2005 r. zdobywała brązowy medal. W II lidze w sezon 2021/22 Polonia nie przegrała ani jednego meczu i po 36(!) wygranych z rzędu awansowała do I ligi. Od sezonu 2022/23 drużyną KKS-u Polonia Warszawa zarządza Projekt 1P sp. z o.o.
Sukcesy
- mistrzostwo Polski (1): 1959;
- wicemistrzostwo Polski (11): 1929, 1930, 1931, 1932, 1934, 1935, 1939, 1954, 1957, 1960, 1976;
- brązowy medal Mistrzostw Polski (4): 1933, 1972, 2004, 2005;
- Puchar Polski (3): 1934, 1969, 1975